Seks & Liefde: wat is de invloed van de overgang op je seksleven?

Hoewel liefde en seks heel fijn kunnen zijn, is het meer dan normaal om af en toe tegen obstakels aan te lopen. In de rubriek 'Seks & Liefde' kunnen lezers al hun vragen stellen over seks, liefde, relaties of intimiteit. Niks is te gek en alles is bespreekbaar. Digital Editor Anna gaat iedere week op onderzoek uit en beantwoordt de vraag samen met een specialist. Deze week beantwoorden we de vraag: 'Wat is de invloed van de overgang op je seksleven?' Wij vroegen seksuoloog en arts Elise van Alderen om hulp.

Heb jij een vraag? Om de week kun je via het Instagram account van Women's Health jouw vraag insturen. Houd onze Instagram stories in de gaten en wie weet gaan we met jouw vraag aan de slag.

Let op: we hebben het in dit artikel over mannelijke partners, omdat dit probleem vaak voorkomt bij heteroseksuele relaties, maar iedereen kan hier natuurlijk mee te maken krijgen.

De invloed van de overgang op je seksleven

De overgang heeft - in tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt - geen directe invloed op je seksualiteit. Wel kunnen klachten die met de overgang samenhangen, effect hebben op je seksualiteitsbeleving. Maar dat geldt ook voor vrouwen die niet in de overgang zijn. Van Alderen: 'de meest voorkomende klachten zijn pijn, geen zin, moeite met het orgasme en opvliegers tijdens de seks.

Daarnaast kunnen overgangsklachten zoals slaapproblemen, stemmingswisselingen, vermoeidheid, blaasontstekingen, gevoeligere slijmvliezen van de vulva en vagina, en gewoon niet lekker in je vel zitten, effect hebben op je beleving van seksualiteit. En tenslotte gaan veel vrouwen in de overgang door gewichtstoename of een andere vetverdeling negatiever over hun lichaam denken, wat ook kan doorwerken in seksualiteit.'

Veel misvattingen rondom de overgang en seksualiteit

Het idee heerst dat de overgang ervoor zorgt dat vrouwen minder zin in seks krijgen en dat het langer duurt om opgewonden te raken, maar dit klopt niet. 'Vrouwen kunnen in en na de overgang net zo opgewonden worden als voorheen. Leeftijd heeft hier geen invloed op, en ook niet op zin in seks', zegt Van Alderen. Daarnaast wordt vaak gezegd dat de verminderde zin in seks komt door een daling van het oestrogeen-, progesteron-, en testosterongehalte in de overgang, maar dit is ook niet waar.

'Zin in seks wordt niet veroorzaakt door hormonen, maar door onder meer seksuele opwinding. Het is een misverstand dat hormonen zoals oestrogenen, testosteron en progesteron daar invloed op hebben. Het heeft dus ook geen zin hormonen te gaan nemen alleen om meer zin in seks te krijgen', zegt Van Alderen.

Vaginale droogte en pijn tijdens de seks komt niet door de overgang

De meest hardnekkige fabel gaat over dat de overgang vaginale droogte en pijn tijdens penis-in-vaginaseks zou veroorzaken. 'Het klopt dat de vaginale wand dunner wordt, en dat de vaginale vochtigheid afneemt door een daling van het oestrogeengehalte, maar dan hebben we het over vaginale afscheiding. De vochtigheid bij seksualiteit ontstaat door seksuele opwinding en wordt veroorzaakt door een toegenomen bloeddoorstroming naar de vagina, vulva en clitoris. Het vocht wordt dan uit de bloedvaatjes geperst en komt in de vagina terecht. Dat vermogen is niet afhankelijk van hormonen en blijft je hele leven intact', zegt Van Alderen.

Last van vaginale droogte en pijn?

Heb je tijdens de overgang ineens last van vaginale droogheid en pijn bij penis-in-vaginaseks? 'Dan zijn dit signalen dat je iets aan het doen bent waar je niet echt naar verlangt. Het valt alleen nu pas op, omdat de hormoonafhankelijke dagelijkse vaginale afscheiding tot aan de overgang heeft gezorgd voor een permanente basisvochtigheid van de vagina. Het was hierdoor mogelijk - vaak samen met actief ontspannen van de bekkenbodem - om zonder veel ongemak penis-in-vaginaseks te hebben. Maar dat iets mogelijk is, wil niet zeggen dat het ook fijn is. Het probleem is dus niet de overgang, maar niet je eigen lichaam en verlangens volgen bij partnerseks.' Aha...

Vaginale droogheid tijdens seks is dus geen overgangsklacht. Maar het kan natuurlijk wel dat je in het dagelijks leven veel last hebt van vaginale droogte, zoals bij het zitten of fietsen, of van andere overgangsklachten. In dat geval kunnen een overgangsconsulent, huisarts of gynaecoloog je verder helpen.

Pijn is een signaal

Penis-in-vaginaseks hoeft en hoort geen pijn te doen, nooit. Toch wordt vaak gedacht dat het erbij hoort en wordt het geaccepteerd. Van Alderen: 'pijn is echter een signaal dat er schade aan het lichaam wordt toegebracht, en doorgaan met pijnlijke penis-in-vaginaseks zal de wens om jezelf te beschermen steeds groter maken. Dit uit zich in steeds meer aangespannen bekkenbodemspieren om te voorkomen dat er iets in de vagina kan worden gebracht, en als steeds minder opwinding en steeds minder zin.

Er kan ook verwijdering in de partnerrelatie optreden omdat vrouwen – bewust of onbewust – hun partner de pijn kwalijk gaan nemen. En helemaal onterecht is dat niet. Want de motivatie van vrouwen om penis-in-vaginaseks te hebben is vaak niet dat ze het doen uit hun eigen verlangen en omdat ze er zelf van genieten, maar omdat ze denken dat het erbij hoort, dat het moet, omdat hij zo graag wil, of omdat ze zich onder druk voelen gezet.'

Wie bepaalt?

Meestal bepaalt de man het moment van de penis-in-vaginaseks. Hij brengt dan vervolgens de penis in, beweegt op een manier waar hij behoefte aan heeft, en gaat daarmee door totdat hij klaarkomt. Van Alderen: 'Maar het is heel vreemd om de controle over de penis-in-vaginaseks bij de man te laten. Er staat voor vrouwen veel meer op het spel, er wordt immers iets ín hun lichaam gebracht. Daar zou dan ook de controle moeten liggen. Dit betekent dat de vrouw het moment van de penis-in-vaginaseks bepaalt, dat de vrouw controle houdt over wat er gebeurt tijdens de penis-in-vaginaseks, en dat de vrouw bepaalt wanneer de penis-in-vaginaseks stopt, namelijk als ze er niet meer naar verlangt en van geniet.'

Wanneer is penis-in-vaginaseks wel fijn?

Seksuele opwinding is een eerste voorwaarde om penis-in-vaginaseks fijn te laten zijn. Van Alderen: 'uit deze seksuele opwinding kan vaginale hunkering, dit is het verlangen iets in je vagina te hebben, voortkomen maar dit hoeft niet. Dus niet een ontspannen bekkenbodem, niet een vochtige vagina, maar deze vaginale hunkering, en daarmee je eigen verlangen, is wat penis-in-vaginaseks fijn zal laten zijn. Het gaat er dus om te voelen of je verlangt naar penis-in-vaginaseks, want dat is helemaal geen vanzelfsprekendheid. Er zullen daarmee genoeg seksuele ontmoetingen zijn waarin geen plaats is voor penis-in-vaginaseks.'

Stress in de overgang

Een andere factor die in de overgang invloed kan hebben op je seksualiteitsbeleving is stress. Vrouwen kunnen in deze periode bijvoorbeeld te maken krijgen met puberende kinderen, mantelzorg, echtscheidingen en verandering van werk, terwijl ze tegelijkertijd ook 'alle ballen in de lucht' proberen te houden. De overgang en de klachten die ermee gepaard gaan kunnen dan net de druppel zijn die de emmer doet overlopen.

Heb je stress? 'Dan maakt dit je lijf gespannen en je aandacht naar buiten gericht. Er kunnen hierdoor maar moeilijk seksuele prikkels binnenkomen en ook heb je geen voeling met je lijf. Je bent je dan niet bewust van sensaties, gewaarwordingen en emoties, en dus ook niet van opwinding en verlangen. Seks zit dan gewoonweg niet in je systeem', zegt Van Alderen. Het is helemaal niet erg om geen zin in seks te hebben. Maar wil je dit veranderen? Dan moet je eerst de stress aanpakken.

Stress aanpakken

Van Alderen: 'Wat geeft je stress, en kun je daar iets aan veranderen? Of zit het meer in hoe jij met stress omgaat? Lukt het nog om te ontspannen? Wat ontspannend is, is voor iedereen anders. Bekijk wat dit voor jou is, en maak daar dan tijd en nog belangrijker prioriteit voor vrij, want dat zal vaak niet vanzelf gebeuren. En heel belangrijk: slaap bij als je moe bent. Ook is het belangrijk dingen te doen waar je energie van krijgt, en om voeling te houden met je lijf. Opgebouwde spanningen kun je bijvoorbeeld kwijtraken door flink te bewegen, schreeuwen, huilen, mediteren of yoga. Ook kan het helpen te knuffelen, en over je stress en emoties te praten of schrijven.

Put het gezinsleven je uit? Zorg dan voor tijd voor jezelf, waarin je tot jezelf kunt komen en opladen. Als je relatie je stress geeft, ga dan het gesprek aan met je partner. Meer openheid zorgt er vaak voor dat spanningen minder worden. En stress op seksueel gebied kan afnemen als je jezelf geen eisen of verwachtingen oplegt om je seksualiteit volgens een bepaalde norm vorm te geven.'

Wat zijn geen goede adviezen?

'Vaak wordt aan vrouwen in de overgang als advies gegeven om een bevochtigers of glijmiddel te gebruiken, met als doel de penis-in-vaginaseks 'minder stroef' of 'minder pijnlijk' te maken. Maar daarmee neem je de oorzaak niet weg, sterker nog, je maskeert die alleen maar. Een ander vaak gegeven advies aan vrouwen in de overgang is 'lose it or use it', waarmee wordt bedoeld dat je zin in seks toeneemt als je vaker seks hebt. Maar dit is helemaal geen gegeven, en leidt er bij veel vrouwen alleen maar toe dat ze zich ertoe moeten zetten of het als 'moetje' gaan zien. En dit geldt ook voor het advies dat je dan zin in seks moet 'maken'.

Dergelijke adviezen verhogen de weerstand en druk om seks te hebben, waardoor de zin niet zal komen en op een gegeven moment zelfs weerzin kan ontstaan. Er is een goede reden waarom er geen zin in seks is, en daar zou het over moeten gaan. Daarbij is het ook helemaal niet erg als je geen zin in seks hebt. Alleen als je het zelf graag anders zou willen maar niet lukt om te veranderen, kan het een probleem worden.'

Wat kun je wel doen?

Heeft de overgang invloed op je seksleven en wil je het anders? Dan is het advies hetzelfde als voor vrouwen die niet in de overgang zitten. Van Alderen: 'Voel je fijn met en bij je lijf en veroordeel dat niet (dit doe je zo). Ga ervaren en ontdekken wat opwindend is en hoe dat voelt (Van Alderen legt dit hier uitgebreid uit). Ontwikkel het vermogen om te voelen, verlangen en genieten - ook buiten de slaapkamer - en praat met je partner over waar je tegenaan loopt. En onthoud: genieten van je eigen lichaam en seksualiteit is niet verbonden aan je leeftijd, noch aan hormonen of aan hoe je lichaam eruitziet. En jij bepaalt zelf of en hoe je dit doet.’

Volg je Women's Health al op Facebook, Instagram en TikTok?