Waarom was er bij de eerste vaccinatiecampagne tegen HPV zoveel ophef?
En waarom lijkt deze ophef veel minder te zijn bij de huidige vaccinatiecampagne?
In 2008 werd de HPV-vaccinatie opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma. In maart 2009 ging de inhaalcampagne tegen het HPV-virus van start. Alle meisjes van 13 t/m 16 jaar werden opgeroepen voor een vaccinatie. Toch liep deze campagne niet zoals gepland. Er was veel ophef en zelfs het programma Zembla noemde de vaccinatie 'een omstreden kankervaccin'. Waarom ging die campagne mis? En waarom lijkt er veel minder ophef te zijn bij de huidige vaccinatiecampagne?
Waarom was er bij de eerste vaccinatiecampagne tegen HPV zoveel ophef?
Roel Coutinho was in de tijd van de eerste vaccinatiecampagne tegen HPV directeur van het Centrum Infectieziektebestrijding RIVM én hoogleraar epidemiologie en bestrijding infectieziekten aan de universiteit van Utrecht en Amsterdam. 'Toen we met het RIVM van start gingen met de HPV-campagne, hadden we dit op dezelfde manier aangepakt zoals we dit altijd deden met vaccinatiecampagnes. We gingen er dan ook vanuit dat zeker 70 procent zou komen voor een vaccinatie, we hoopten zelfs op meer dan 80 procent. Toch liep dit helemaal anders.'
Dit ging er fout bij de eerste campagne
'We hebben de situatie compleet onderschat', vertelt Coutinho. 'Veel verzet kwam via internet. Ouders van meisjes zagen online allemaal verhalen dat de vaccinatie heel gevaarlijk zou zijn en geloofden dit. Binnen het RIVM hadden wij hier nog helemaal geen ervaring mee. Er was wel een communicatieafdeling, maar die was niet opgewassen tegen de hoeveelheid negatieve berichten én de snelheid waarmee deze berichten werden verspreid. Er was ook geen ervaring met sociale media.' Omdat er verwarring ontstond, gingen ouders zelf informatie zoeken op het internet. Zij stuitten daar op de meest vreselijke verhalen: het vaccin zou gif bevatten en je kon er kaal van worden. Filmpjes op Youtube lieten verlamde meisjes zien, wat door de vaccinatie zou komen. Uiteindelijk liet maar 50 procent van de meisjes zich vaccineren. 'Het is natuurlijk helemaal niet verkeerd dat mensen zichzelf inlezen', zegt Coutinho, 'maar het is voor veel mensen lastig om te bepalen wat betrouwbare bronnen zijn en welke niet. En deze informatie was absoluut niet waar.'
Coutinho bekent dat hij sommige situaties niet goed heeft aangepakt. 'Ik zat een keer vol ergernis bij een televisieprogramma en heb toen de negatieve verhalen die rondgingen over de vaccinatie 'indianenverhalen' genoemd. Dit was natuurlijk dom, want daarmee plaatste ik de mensen die deze verhalen vertelden in een verkeerd daglicht waardoor de ophef nóg groter werd. Het vertrouwen in de vaccinatie bleek moeilijk te herstellen. Toen heb ik geleerd dat ik alle argumenten serieus moest nemen, hoe wonderlijk ze ook zijn in mijn ogen.'
Was de vaccinatiecampagne een experiment?
Maar als deze 'indianenverhalen' niet waar bleken te zijn, waarom twijfelden mensen dan aan de vaccinatie? Heleen van Beekhuizen, gynaecoloog oncoloog én medeoprichtster van de Taskforce HPV-kankervrij.nl, vertelt dat er in 2008 nog niets gezegd kon worden over de effectiviteit van de vaccinatie. ‘Uit de laatste onderzoeken blijkt dat we 90 procent van alle HPV-gerelateerde baarmoederhalskankers kunnen voorkomen door de vaccinaties. De campagne destijds was zeker geen experiment, we wisten alleen nog niet precies hoelang de vaccinatie effectief zou zijn.’ Coutinho voegt hieraan toe dat er wél gezegd kon worden dat door de vaccinatie de besmetting met de belangrijkste kankerverwekkende HPV-virussen én de voorstadia van baarmoederhalskanker voorkomen konden worden. 'Dat was overtuigend aangetoond.'
Wat is het verschil met de huidige campagne?
Inmiddels is gebleken dat de vaccinatie meer dan tien jaar beschermt. 'Bij de huidige campagne worden meisjes daarom op jongere leeftijd gevaccineerd, namelijk in het jaar dat zij tien jaar oud worden', vertelt Van Beekhuizen. 'Het is geen maagdenprik meer, zoals de vaccinatie ook werd genoemd.' Deze beslissing kon volgens Coutinho in 2009 nog niet gemaakt worden. 'Het was lastig voor ouders om de keuze voor de HPV-vaccinatie te maken door de link met de seksuele activiteit van hun kind, dit hebben wij ook enorm onderschat. Dertien à veertien jaar is wat dat betreft een kwetsbare leeftijd. We wisten nog niet hoelang de vaccinatie zou werken, daarom konden we deze leeftijd niet veranderen. Omdat de vaccinatie nu losgekoppeld is van seksualiteit, is de acceptatie ook groter.'
Inmiddels is er veel wetenschappelijk onderzoek gedaan. Hieruit is gebleken dat de vaccinatie geen ernstige bijwerkingen heeft. De verhalen dat meisjes last hadden van extreme vermoeidheid zijn ontkracht en er is onderzocht dat je niet onvruchtbaar kunt worden van de vaccinatie. Van Beekhuizen bevestigt dit: ‘Je wordt niet onvruchtbaar van de vaccinatie. Je kunt wél onvruchtbaar worden van baarmoederhalskanker.’
Wat is de toekomst van HPV in Nederland?
Coutinho vertelt dat het vertrouwen in de vaccinatie inmiddels wel is toegenomen, waardoor de vaccinatiegraad is gestegen. In 2022 was de vaccinatiegraad 66,4 procent. 'Ondanks dat de tijd rondom de eerste vaccinatiecampagne een hele vervelende periode is geweest, hebben we er echt van geleerd en was dit heel nuttig.' Het doel van de Taskforce van Van Beekhuizen is om in 2025 een vaccinatiegraad van 90% te bereiken. Wel heeft ze haar twijfels of dit wel gaat lukken. 'Het HPV-virus zal nooit verdwijnen, want het virus heeft heel veel soorten. Maar we kunnen de HPV-typen die kanker veroorzaken wel laten verdwijnen door de vaccinatie.'
De keuze om wel of niet te gaan voor een HPV-inenting is helemaal aan jezelf. To prik or not to prik? Hopelijk heeft deze informatie je kunnen helpen die vraag te beantwoorden. Bij Women's Health geven we geen advies en voorzien we je alleen van informatie. Mocht je een vraag hebben over jouw persoonlijke situatie, raadpleeg dan een huisarts. Voor de meest recente ontwikkelingen op het gebied van HPV kun je kijken op de site van het RIVM.