Victim blaming: ook jij doet het en zo herken je het
Ook als je het niet zo bedoelt, kan je reactie een slachtoffer kwetsen.
Victim blaming: Drie op de vier mensen die slachtoffer zijn van seksueel geweld krijgen tenminste één beschuldigende reactie als ze anderen in vertrouwen nemen. En dit ontzettend treurig, want victim blaming – ook wel second rape genoemd - is vaak schadelijker dan de gebeurtenis zelf. Toch maken veel van ons zich er vaak onbewust of onbedoeld schuldig aan. Sterker nog: volgens Iva Bicanic, klinisch psycholoog en hoofd van het Centrum Seksueel Geweld, doen wij het allemaal.
Victim blaming: niet voor niets second rape
Hoe zou de wereld zijn zonder victim blaming? Bicanic vertelt tijdens het Act4Respect congres dat dan de helft van haar spreekuur leeg zou zijn. Als klinisch psycholoog behandelt ze mensen die vastlopen als gevolg van misbruik en een groot deel van haar werk is het gevolg van victim blaming. ‘Ik doe oprecht heel vaak EMDR of cognitieve gedragstherapie niet zozeer op de seksuele handelingen, maar op wat er gebeurde toen iemand ermee naar buiten kwam.’
Hierdoor doen wij aan victim blaming
Sociaal-psycholoog Ronnie Janoff-Bulman vertelt aan OneWorld dat victim blaming een soort van beschermingsmechanisme is. ‘Mensen zoeken naar manieren om het slachtoffer de schuld te geven omdat ze daardoor kunnen geloven dat zulke extreem negatieve gebeurtenissen henzelf niet kunnen overkomen. Dit geeft een gevoel van controle: zolang je zelf niets doet om ongeluk over je af te roepen, zal jou niets gebeuren.’ Alleen is dit volgens Bicanic een illusie. ‘Het kan echt iedereen overkomen. Hoe eerder we dat aanvaarden, hoe beter. Het is een ongemakkelijke gedachte, maar wel een realistische,’ vertelt Bicanic aan RTL nieuws.
Misverstanden over seksueel geweld
Maar waarom deed je dan niks? Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat 70 procent van de slachtoffers die seksuele intimidatie overkomt, niets doet of meewerkt. ‘Dat is heel normaal’, vertelt Bicanic aan RTL nieuws. Ook leren wij van jongs af aan onszelf te beschermen tegen de ‘enge man in de bosjes’, maar verkrachters zijn zelden monsters. Sterker nog: 8 van de 10 daders komt uit familie- of vriendenkring. ‘Er zijn ook plegers die eigenlijk helemaal niet van plan waren om iemand te misbruiken, maar in een situatie terechtkomen waarin ze toch seksueel contact hebben met een kind of iemand die het niet wil,’ aldus Bicanic.
Leer victim blaming herkennen
Wil jij stoppen met victim blaming? Herkennen is de eerste stap. Bicanic deed in 2020 een oproep aan slachtoffers van seksueel misbruik om hun negatieve en/of beschuldigende uitspraken te delen en ze werd overspoeld met reacties. Ze heeft deze uitspraken vervolgens verdeeld in dertien categorieën. Wij delen vier van deze groepen: de waarom-vragers, de betweters, de ongelovigen en de afzwakkers. Hopelijk helpen deze hapklare zinnen jou wellicht om victim blaming in de toekomst te herkennen:
De waarom-vragers
- Waarom heb je je niet verweerd?
- Waarom heb je niet alles bij elkaar geschreeuwd?
- Waarom heb je niks gezegd?
- Waarom ging je daar dan ook elke keer heen?
- Waarom ben je bij hem in de auto gestapt?
- Waarom vertel je het nu pas?
- Waarom zat je dan ook zo laat in je eentje in de trein?
- Waarom heb je niets gedaan om het te stoppen?
De betweters
- Ik snap niet dat je bent ingestapt in zijn auto.
- Je bent zelf bij hem in bed gaan liggen. Wat verwacht je dan?
- Je had het meteen moeten uitmaken natuurlijk.
- Ik had het wel geweten.
- Je had hem gewoon in zijn kruis moeten schoppen!
- Dat zou mij nooit zijn overkomen.
- Je moet ook niet met vreemden meegaan.
- Wist je dit niet van tevoren dan?
- Je was 15 toen het gebeurde? Dan weet je toch dat het niet oké is?
De ongelovigen
- Heb je het niet ingebeeld?
- Weet je het wel zeker?
- Is het echt wel zo zoals je vertelt?
- Ik ken hem, dat zou hij nooit doen.
- Ik geloof het niet, anders had ik het toch wel gemerkt?
- Je hebt een rijke fantasie.
- Huh, zo’n sterke vrouw als jij?
- Het is niet waar, anders had ze wel aangifte gedaan.
- Waarom lieg je? Ik geloof je niet!
De afzwakkers
- Was het nou wel zo erg?
- Gelukkig heeft hij je niet verkracht.
- Het is niet zo erg wat er gebeurd is.
- Misschien was het echt niet zo bedoeld.
- Het is zo lang geleden, je was jong.
- Iedereen heeft wel iets meegemaakt wat niet zo leuk is.
- Hij heeft je toch niet ontmaagd? Wat zeur je dan?
- Je maakt het groter dan het is.
Zo steun je iemand na seksueel geweld
Heeft iemand in jouw omgeving een ongewenste seksuele ervaring meegemaakt? Het allerbelangrijkste is om te luisteren met aandacht en steun te bieden. Het is niet erg als je even niet weet wat je moet zeggen, luisteren is vaak genoeg. Steunende uitspraken die je zou kunnen zeggen zijn: ‘Wat erg dat dit jou is overkomen, ik geloof je, ik ben er voor je, je kan er niets aan doen wat jou is overkomen, hoe kan ik je helpen?’ Hier vind je meer tips om iemand te steunen na seksueel geweld. Heb jij zelf een ongewenste seksuele ervaring meegemaakt? Namens het hele team van Women’s Health willen wij jou iets op het hart drukken: het is niet jouw schuld.
Hopelijk heb je ze niet nodig, maar weet dat Centrum Seksueel Geweld er voor jou is na een nare seksuele ervaring. Zet hun nummer in je telefoon: 0800-0188. Bij hen kun je altijd terecht na seksueel geweld.