Instructeur Ray Klaassens over Kamp van Koningsbrugge en vrouwen bij Defensie

Net als het eerste, werd ook het tweede seizoen van Kamp van Koningsbrugge erg goed bekeken. Zo keken er meer Nederlanders (1,4 miljoen) naar het programma waarin deelnemers een verkorte versie van de opleiding voor Korps Commandotroepen doorlopen, dan naar de zilveren race van Jutta Leerdam (1,3 miljoen). Inmiddels is het nieuwe seizoen, seizoen 3, met bekende Nederlanders van start gegaan.

Wat maakt Kamp van Koningsbrugge zo geliefd, en hoe zit het met vrouwelijke commando's? We spraken erover met KVK-instructeur en voormalig commando Ray Klaassens.

Waarom denk je dat Kamp van Koningsbrugge zo populair is?

'Ik denk dat dat te maken heeft met twee dingen. De Korps Commandotroepen is een iconische eenheid binnen Defensie en heeft een imago waar mensen graag bij willen horen. Maar om erbij te komen, moet je een pittig traject door, wat zeker niet iedereen aankan. Mensen willen wel commando zijn, maar niet commando worden. Veel mensen zien het als een fysieke uitdaging, maar het gaat er juist om hoe je dealt met situaties waarin je lichaam je vertelt dat je moet stoppen, wanneer je wapen van een sterk lijf even wegvalt en je wordt teruggewezen op je mentale kracht. Wat blijft er dan over? Kun je blijven nadenken, bezit je de juiste teamspirit, etc. Of je dat aan zou kunnen en hoe anderen ermee omgaan spreekt mensen aan denk ik, daarom krijgt Kamp van Koningsbrugge veel aanmeldingen en kijkers.'

Zo weet je of je Kamp van Koningsbrugge aankan.

Mooi, want deze beeldvorming kan Defensie goed gebruiken. Is Defensie in die zin de ultieme omgeving voor zelfontwikkeling?

'Ja, in de brede zin wel. Zelfredzaam zijn, verantwoordelijkheid dragen, karakterontwikkeling. Het systeem waarin je terechtkomt vraagt daarom, en als je daarin mee kunt, gebeurt die ontwikkeling vanzelf. Bij de Korps Commandotroepen is dat nog sterker, door de aard van het werk: als je in een gevaarlijke situatie terechtkomt, is er niemand die je komt helpen. Je bent op elkaar aangewezen. Los je het niet op, dan deal je er zelf mee. Mijn vermogen tot persoonlijk leiderschap, opofferingsgezindheid, maar ook creativiteit en flexibiliteit in denken en handelen, heeft bij Defensie een behoorlijke verdieping gekregen.'

Mensen zijn dus benieuwd naar hoe ze reageren in een situatie waarbij ze tot het gaatje moeten gaan. Was een zoektocht naar identiteit voor jou ook de motivatie om bij Defensie te gaan?

'Hm, ja ik denk het wel. Maar toen was ik wel jonger, op m'n negentiende ben ik begonnen bij de Koninklijke Militaire Academie. Op de middelbare school was ik sportief en heel nieuwsgierig. Avontuur, en honger naar het onbekende, daar kon ik vast wat mee bij 'het leger', bedacht ik - niet wetende destijds dat ik ooit commando zou worden. Jaren later bouwden we samen met de Genie kampementen voor Nederlandse commando's in Bosnië. Die gasten zagen er sportief uit, hadden de beste materialen en waren heel prettig in omgang.

Zij gingen ruim een week op pad, niemand wist waarheen of waarom. Bij terugkomst zag je echt dat ze het zwaar hadden gehad. Het was een groep waar ik bij wilde horen, maar destijds zat ik in een heel ander traject. Rond die tijd sprak ik erover met een leidinggevende, kolonel van Wigge. Hij zei: als je dit écht wil, dien dan een verzoek in en gá ervoor. Toen heb ik de knop omgezet, ben ik als een malle gaan trainen en heb ik zijn advies opgevolgd.'

In jouw proces was het belangrijk dat een leidinggevende je zag, met je praatte en je adviseerde. Neem je daarom ook deze rol in bij Kamp van Koningsbrugge?

'Coaching vind ik erg leuk. Ik ben een van de oudere jongens en word weggezet als streng, of degene die een eindoordeel velt. Dat doen we met een heel team, maar het past inderdaad wel bij wie ik ben. Als je de rol inneemt van beoordelaar, heb je ook de verantwoordelijk om te kijken naar de mens achter de cursist: wat zijn of haar gedrag drijft. We moeten je handelingen toetsen aan een hoge norm en beoordelen niet wie je bent, maar of je commando zou kunnen worden. Als je dat integer doet, krijg je dat vertrouwen van cursisten terug en stellen ze zich open.'

Het interview met KVK-instructeur Dai Carter van onze collega's bij Men's Health, lees je hier.

Op scenes die gaan over persoonlijke coaching, over de mens achter de cursist, krijg je online ontzettend veel reacties.

'Ja, enorm. Je komt tegenwoordig zelden terecht in een situatie waarin je jezelf tegenkomt zoals in Kamp van Koningsbrugge, terwijl je daar juist heel veel van kunt leren - met of zonder coach. Mensen denken soms dat ze een blokkade hebben in hun systeem en vastzitten, maar door de juiste vragen te stellen en opmerkingen maken komen ze een stuk verder. Dat is niets anders dan een spiegel voorhouden, maar het is wel heel waardevol. De verhouding waarin je iemand vragen stelt waarvan hij of zij niet kan weglopen, doet zich niet meer voor. Maar tegelijkertijd gunnen dat we onszelf en elkaar wél, dat zie je ook terug in de reacties. Mooi is dat.'

Zou het goed zijn als sommige aspecten van Defensie (meer) zouden terugkomen in de burgersamenleving?

'Bedrijven die naar ons (Klaassens' bedrijf Triangular Group Academy, waarbij bedrijven kunnen werken aan leiderschap en teamontwikkeling, red.) toekomen zeggen vaak: "We missen een eerlijk gesprek." We praten wel over elkaar, maar niet mét elkaar. Dat gebeurt in allerlei situaties, behalve wanneer er geen ruimte is voor miscommunicatie of ergens omheen draaien - oftewel: als je op elkaar bent aangewezen zoals bij de commando's. In risicovolle situaties is het essentieel om alle nodige info op tafel te leggen, óók als dat oncomfortabel of hard is.

Dat wil overigens niet zeggen dat je continue alles op tafel moet leggen bij vrienden of familie, of dat je info niet tactisch hoeft te brengen. Een goed vocabulaire hebben is handig, maar ook een valkuil. En in het bedrijfsleven heeft iedereen dat, net als wederzijds respect. Maar daardoor kom je zelden bij de emotie. Over het algemeen komen personen die minder welbespraakt zijn, wél sneller tot de kern. Wind er eens wat minder doekjes om. Vaak kun je juist daarmee iemand en jezelf helpen.'

Iets anders: tijdens het tweede seizoen van Kamp van Koningsbrugge viel het woord 'ballast' toen een cursist het over de vrouwelijke cursisten had. Wat is jouw ervaring met werken met vrouwen binnen Defensie?

'Er zaten dames bij mijn opleiding - dat er ruimte is voor vrouwen bij Defensie is allang bewezen. Vrouwen bekleden veel leidinggevende functies en dat aantal groeit. Vaak bieden ze over het algemeen een andere skillset dan mannen, en een managementteam met evenveel vrouwen als mannen werkt vaak goed (zelfs beter dan een volledig mannenteam, heeft onderzoek aangetoond, red.), net zoals in het bedrijfsleven. Er zijn veel mogelijkheden voor vrouwen bij Defensie, maar bij het KCT (Korps Commandotroepen, red.) is het net even anders.

Er zijn veel vrouwen die mentaal heel sterk zijn, maar een rugzak van vijftig kilo is voor een vrouw meestal relatief zwaarder dan voor een man. Je kunt je afvragen of er dan een andere standaard voor vrouwen zou moeten zijn - ik denk van niet, want het gevechtsveld vraagt hetzelfde, ongeacht wie je bent. In sommige situaties is het heel handig om vrouwen in een team te hebben, bijvoorbeeld wanneer je een situatie moet de-escaleren of contact moet leggen met een lokale groepering. Als een vrouw aan alle eisen voldoet, is ze dus een bijzonder waardevolle bijdrage voor een eenheid. Wat dat betreft is vrouw zijn op zich helemaal geen probleem, het zit 'm in haar omgeving.

Ga je bijvoorbeeld maandenlang met elkaar op pad, dan is dat anders dan wanneer je dat doet in een homogene structuur die volledig uit mannen bestaat. Dat zit 'm in praktische dingen. Als je samen onder de grond zit en geen sporen mag achterlaten, doe je je behoeften bijvoorbeeld in een plastic zak, die je maat voor je openhoudt. Doordat er simpelweg meer mannen de opleiding tot commando afronden, is de kans groot dat die maten allemaal mannen zijn. Nu is dat met twee mannen al een apart scenario, maar in een man-vrouwverhouding is het anders. Natuurlijk kun je je daar overheen zetten, maar je ziet ook dat gedrag van mannen verandert als er een vrouw in de groep is: ze willen extra helpen, of mensen ontwikkelen gevoelens voor elkaar. Daarom denk ik dat we vooral moeten kijken naar hoe vrouwen een plek kunnen innemen in het systeem.'

In het tv-programma 'Special Forces VIPS' zagen we juist dat de vrouwelijke bokser Nouchka Fontijn zowel mentaal als fysiek de sterkste kandidaat was. Los van de sociale onhandigheden kunnen vrouwen dus prima commando worden.

'Ja, dat denk ik ook. In Noorwegen werken ze met speciale eenheden waarin vrouwen een aangepast programma krijgen waarbij de focus ligt op hun kracht. Dan wordt voor sommige inzetmethoden een manneneenheid naar voren geschoven, en voor andere een vrouweneenheid, bijvoorbeeld. Daar wordt op bestuursniveau in Nederland ook veel over nagedacht, hoe Defensie vrouwen het beste kan integeren in operationele concepten, en hoe dat eruitziet in een opleiding en het werkveld. Maar ik denk dat het belangrijk is om naar het totaalplaatje te blijven kijken, positieve discriminatie is niet de oplossing.'

Lees hier waarom Kamilia zich inschreef voor Kamp van Koningsbrugge.

Je benoemt dat een vrouw goed in te zetten is voor de-escalatie. Bedoel je door haar vaardigheden, of door puur door het feit dat ze een vrouw is?

'Beide. Ze heeft een andere skillset, maar haar aanwezigheid komt ook minder dreigend over dan die van haar mannelijke collega.'

Tot slot: Wat zou je willen zeggen tegen vrouwen die een carrière bij Defensie overwegen, maar twijfelen?

'Hetzelfde als tegen mannen: Als je stoeit met die gedachte, dan komt dat ergens vandaan. Probeer dat uit te vergroten. Vaak is dat behoefte aan avontuur, betekenisvol werk, samenwerken in een uitdagende omgeving, mensen helpen die ergens slachtoffer van zijn. Wat je drijfveer ook is, probeer daarop in te zoomen en laat je informeren. Dan is er minder ruimte voor die twijfel om het niet te doen.'

Zoals angst voor stressgerelateerde klachten na terugkomst van een missie, bijvoorbeeld?

'Ja, dat komt inderdaad voor, soms in de vorm van PTSS. Maar het is belangrijk om te benoemen dat de meesten gezond terugkomen en er veel ruimte is om weer 'te landen' na zo'n periode, een de-briefing van verschillende sessies. Je ziet weleens nare dingen, maar dat is ook het geval als je bij de politie of de brandweer werkt - dat is verbonden aan het werk. Mijn ervaring is dat de voordelen van dit werk opwegen tegen de nadelen. Ik heb veel van de wereld gezien, vriendschappen voor het leven opgebouwd en bijgedragen aan m'n identiteit.'

Mis je dat wel eens?

'Nee, want ik werk dan al een tijd niet meer bij Defensie, maar die lessen zitten nog steeds in mij. Die neem ik gewoon met me mee.'

Je kunt Kamp van Koningsbrugge hier terugkijken.