Gaslighting: herken jij deze vorm van emotionele mishandeling?

‘Je maalt het zout verkeerd’, snauwde mijn vriend toen ik voor hem kookte. Een paar maanden daarvoor waren het de uien die ik fout klaarmaakte, en daarvoor ging ik
de mist in met de aardappels. Maar het was niet alleen mijn manier van koken die hem ergerde. Hij had kritiek op alles wat ik deed.

Zaadjes van twijfel

Ik kan niet precies zeggen wanneer die emotionele mishandeling begon. Het zal zo’n zes maanden na onze eerste date zijn geweest, nadat we elkaars ouders hadden ontmoet en “ik hou van jou” tegen elkaar hadden gezegd. Hij kwam thuis na een avondje stappen en zei dat hij met een ander had gezoend. “Handig is het niet,” zei hij zonder een spoortje berouw, “maar het is ook geen reden om me te dumpen.” Dat kon hij natuurlijk niet voor mij beslissen, maar ik stemde in en vergaf hem. Het kan bijna geen toeval zijn geweest dat ik een paniekaanval kreeg toen hij de week daarop weer uitging. In de maanden die volgden is hij nog drie keer vreemdgegaan, en ik bleef bij hem. Hij wist het altijd heel sluw te brengen waarom hij er niet was en manipuleerde me zo dat het uiteindelijk leek alsof ík steken had laten vallen. Hij had toch gezegd dat hij druk was op het werk? Dat was ik dan zeker vergeten. Er konden ook dagen voorbijgaan zonder dat hij mijn appjes beantwoordde. En na een avond met mijn vriendinnen meldde hij ineens dat hij wel zin had in een trio met de vriendin die hij het aantrekkelijkst vond. Er bestaat een woord voor wat hij deed;
die ontdekking bezorgde me kippenvel. Gaslighting heet het – een psychologische term waarbij er “zaadjes van twijfel” in iemands hoofd worden geplant, waardoor je aan je eigen geheugen of geestelijke gezondheid gaat twijfelen. Ik twijfelde constant.

10 redenen dat jullie relatie niet gezond is

Tijdens ruzies wist hij het altijd zo te draaien dat ík me uiteindelijk schuldig voelde. Al dat schuldgevoel had zich opgestapeld toen ik langsging bij mijn huisarts. Hij schreef me bètablokkers en cognitieve gedragstherapie voor om mijn paniekaanvallen tegen te gaan. Maar dat was slechts een tijdelijke oplossing, want ik leefde en sliep nog altijd met degene die de aanvallen veroorzaakte. En toch maakte ik mezelf wijs dat alle stellen nou eenmaal hun ups en downs hadden. En onze ups waren ook echt geweldig. Op sommige dagen was hij de liefdevolle, ondersteunende en geïnteresseerde man voor wie ik ooit was gevallen – lang genoeg om weer te beseffen hoe hij óók kon zijn.

In therapie

Na tweeënhalf jaar was hij degene die het uitmaakte. Volgens mij was hij klaar met
de ruzies. Ik was er kapot van. Pas negen maanden later realiseerde ik me dat ik mijn gevoelens niet kon wegzetten als “break-up blues”.

Omdat ik echt geen stap verder kwam, heb ik aan mijn familie gevraagd wat ze van mijn ex vonden. Alle genadeloos eerlijke antwoorden staan in mijn geheugen gegrift. Ik heb alle contact met hem verbroken en ben in therapie gegaan. Iets wat langzaamaan zorgde voor een andere manier van denken. Daar hoorde ik ook voor het eerst van de term ‘emotionele mishandeling’ en begreep ik op wat voor manier mijn ex me beetje bij beetje klein had gekregen.

De relatie is nu een jaar voorbij en ik heb weer iemand ontmoet. Maar daten gaat niet van een leien dakje. Ik ben continu bang dat mijn nieuwe vriend ontdekt dat ik niet leuk, interessant of seksueel “genoeg” ben. Maar mijn zelfvertrouwen groeit. Als ik bij hem ben geweest, zweef ik zowat naar huis. En dat is wat ik al die tijd verdiende.’

Wat is... emotionele mishandeling?

‘Emotionele mishandeling is het structureel schade toebrengen aan iemands emotionele integriteit’, zegt psycholoog Mariëlle Borst (oerpad.com). ‘Soms gebeurt dat op een expliciete manier, doordat iemand zich stelselmatig – en zonder daar ooit op terug te komen – gedrag permitteert dat overduidelijk schadelijk is voor een ander. Voorbeelden daarvan zijn woedeaanvallen, schuld en verantwoordelijkheid afschuiven, kleineren, publiekelijk voor gek zetten, angst aanjagen, vreemd- gaan, emotionele zorg onthouden en emotionele straffen uitdelen.’ Degene die het misbruikt pleegt, gedraagt zich alsof hij of zij recht heeft op dit gedrag en is daar ook niet op aan te spreken.

De ander heeft zich hier maar in te schikken. Borst: ‘Maar emotionele mishandeling vindt ook vaak minder impliciet plaats. Bijvoorbeeld door bewust in te spelen op iemands onzekerheden en/of stelselmatig een verkeerde voorstelling van zaken te geven. Dit laatste is bij gaslighting het geval.’ Kenmerk van dit type misbruik is dat het zo onderhuids gebeurt, dat het slachtoffer maar moeilijk kan duiden wat er aan de hand is. ‘Waardoor diegene langzaam en van binnenuit aan zichzelf begint te twijfelen en steeds meer last krijgt van een gebrek aan eigenwaarde’, legt Borst uit.