De eendenbek is verleden tijd: dit slimme ontwerp is wél vrouwvriendelijk
Geen 'martelvoertuig', maar een bloem die openklapt. Dat klinkt een stuk vriendelijker, toch?
Voor veel vrouwen is een bezoek aan de gynaecoloog allesbehalve prettig. De bekende 'eendenbek' is koud, pijnlijk en intimiderend, dus dat maakt het er niet makkelijker op. Ontwerpster Tamara Hoveling (28), verbonden aan de TU Delft, vond dat het anders moest. Samen met student Ariadna Izcara Gual ontwikkelde ze een vriendelijker alternatief: een speculum dat opent als een bloem.
Wat is een eendenbek?
De 'eendenbek' is de bijnaam voor het speculum, een medisch hulpmiddel dat een gynaecoloog gebruikt om de vagina voorzichtig open te houden tijdens een onderzoek. Het lijkt een beetje op een eendensnavel, vandaar de naam. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt bij een uitstrijkje of het plaatsen van een spiraaltje. Het voelt soms wat onprettig of ongemakkelijk, maar artsen doen hun best om het zo soepel en prettig mogelijk te laten verlopen — en je mag altijd aangeven als iets niet fijn voelt.
Toch moet het vrouwvriendelijker kunnen, vond Hoveling. 'Het is heel raar dat het speculum al die tijd niet is veranderd', zegt ze tegen het AD. 'Nu komen er meer vrouwen, die over dit soort dingen gaan nadenken. Ik kan mij heel goed voorstellen dat een man dat niet doet, die heeft de ervaring ook niet. Mannelijke gynaecologen hebben wel door dat behoefte is aan verbetering, maar hebben geen idee hoe zij dat kunnen doen. De weg voorwaarts is praten, en laten zien.'
Wat is het precies het probleem bij de eendenbek?
Voor haar onderzoek wilde Hoveling begrijpen waarom vrouwen het huidige speculum als zo onprettig ervaren. En dat bleek duidelijk: het metalen instrument wordt vaak omschreven als iets uit een gereedschapskist – kil, hard en pijnlijk. 'Het ziet eruit als een martelwerktuig', zegt ze. 'Het is koud. Het doet pijn. Het voelt gewoon niet prettig.'
Samen met Gual onderzocht ze hoe het anders kan. Gual sprak met vrouwen over hun ervaringen in de behandelkamer. Vooral de aanblik en het gevoel van het speculum bleken beangstigend, zeker bij kwetsbare situaties zoals oncologisch onderzoek of het plaatsen van een spiraaltje. 'Het gaat in je lichaam, op een psychologisch kwetsbare plek, en doet pijn. Deels omdat de verkeerde maat wordt gebruikt of omdat het koud aanvoelt.'
Ook de context speelt een rol. Spanning zorgt ervoor dat bekkenbodemspieren zich aanspannen, waardoor het speculum moeilijk is in te brengen. En dan is er nog het risico dat bij vrouwen met overgewicht of die meerdere bevallingen hebben gehad, de vaginawand tussen de bladen glijdt – waardoor het zicht op de baarmoedermond verdwijnt.
Wat zijn de voordelen van de Lilium?
Met al die inzichten ontwikkelde Hoveling een alternatief: Lilium, ook wel de lelie genoemd. Het prototype opent zich met drie afgeronde blaadjes, net als een bloem. De vorm is zachter, vriendelijker. Het opent precies ver genoeg en vrouwen kunnen het – als ze willen – zelf inbrengen. 'De meesten willen dat niet, omdat zij bang zijn dat ze iets verkeerd doen, maar de optie waarderen zij enorm.'
Lilium is gemaakt van flexibel, maar stevig plastic en heeft een smallere punt voor meer comfort. Het ontwerp is ook duurzamer: waar de huidige plastic specula slechts één keer gebruikt worden, is Lilium hittebestendig en geschikt voor hergebruik. 'Steriliseren is alleen nodig bij een operatie en kost veel energie en water. Als je aan het hart opereert, moet alles steriel zijn, maar een vagina zit vol bacteriën, dan is een minder milieubelastende vorm van reiniging voldoende.'
En nu?
Het prototype werd al succesvol getest op een kunstvagina en bestaat uit slechts twee onderdelen – dat maakt schoonmaken eenvoudiger. Het project kreeg internationale waardering: bij de BraunPrize in Duitsland kreeg Lilium een eervolle vermelding.
Hoewel het instrument nog niet op patiënten mag worden getest, is Hoveling volgens het AD hoopvol. Met wetenschappelijk bewijs en financiële steun kan de volgende stap gezet worden. 'Ik geloof hierin. Als ik dit vergelijk met wat er is, denk ik: dit zou zeker de volgende stap kunnen zijn.'