Energiedips, menstruatieproblemen en broze botten: dít is de Female Athlete Triad
Hoe gezonde ambities in sport kunnen omslaan in een gevaarlijk drieluik van energietekort, menstruatieproblemen en broze botten – en alles wat jij (of je dochter) écht moet weten.
Wie denkt aan een fitte jonge vrouw, ziet al snel het beeld van een sportieve tiener voor zich: gedisciplineerd, doelgericht en lichamelijk in topvorm. Maar achter dat gespierde lichaam kan zich een stille bedreiging verschuilen: de Female Athlete Triad. Een medisch syndroom dat vaak over het hoofd wordt gezien, maar grote gevolgen kan hebben voor de gezondheid van jonge vrouwelijke sporters.
De Female Athlete Triad bestaat uit drie met elkaar samenhangende aandoeningen: een energietekort (met of zonder eetstoornis), verstoorde of uitblijvende menstruatie en een verlaagde botdichtheid. Alle drie op zichzelf al zorgwekkend, maar samen vormen ze een vicieuze cirkel die moeilijk te doorbreken is – en die vaak pas wordt herkend als het te laat is.
Als fit zijn slechts een illusie blijkt
Neem het voorbeeld van een jonge atlete die fanatiek traint voor haar sport. Ze ziet dat de snelste en meest succesvolle meisjes vaak erg slank zijn, en besluit haar eetpatroon aan te passen. Minder calorieën, minder vet en zuivel schrapt ze helemaal. Ze verliest snel gewicht en haar prestaties lijken te verbeteren. Tot haar menstruatie stopt. Ze negeert het, want ze voelt zich fit en die menstruaties waren toch niet echt handig in combinatie met haar trainingen. En dan breekt ze ineens bij een eenvoudige training een bot – haar eerste serieuze blessure ooit. Een onderzoek toont aan dat haar botten veel minder stevig zijn dan verwacht op haar leeftijd. De diagnose: een klassiek geval van de Female Athlete Triad.
Hoe ontstaat de Female Athlete Triad?
De Female Athlete Triad ontwikkelt zich vaak geleidelijk. Wat begint als een ogenschijnlijk onschuldige poging tot gezonder eten of betere prestaties, kan uitgroeien tot een energietekort. Niet per se door een eetstoornis, maar simpelweg doordat het lichaam meer verbruikt dan het binnenkrijgt.
Dit energietekort heeft invloed op de hormoonhuishouding, met name op het oestrogeenniveau. Dat hormoon is essentieel voor de menstruatiecyclus én voor de opbouw van sterke botten. Wanneer de menstruatie uitblijft – een aandoening die bekendstaat als amenorroe – wordt het risico op botontkalking (osteoporose) groter. De botten worden broos en het risico op fracturen neemt toe. Volgens het onderzoek van Gharib Nazem en Ackerman (2012) is de samenhang tussen deze drie factoren dusdanig sterk dat het essentieel is om ze gezamenlijk te behandelen in plaats van afzonderlijk.
Waarom jonge vrouwen extra kwetsbaar zijn
De puberteit (van 10 tot 22 jaar) is een bepalende fase in de ontwikkeling van het skelet. In deze jaren bouwen meisjes de meeste botmassa op die ze de rest van hun leven moeten meedragen. Wordt die opbouw verstoord door te weinig voeding of hormonale disbalans, dan zijn de gevolgen op latere leeftijd moeilijk te herstellen.
Sporten waarbij een laag lichaamsgewicht of een slank silhouet als ideaal wordt gezien, zoals turnen, ballet, kunstschaatsen of hardlopen, vergroten het risico. Ook in andere sporten komt de Triad voor – vooral wanneer prestaties en uiterlijk onder druk staan. Wat het extra lastig maakt, is dat meisjes die hiermee kampen er vaak uitzonderlijk fit uitzien. Ze zijn gespierd, actief en gemotiveerd – het tegenovergestelde van wat men meestal met “ongezond” associeert.
Hoe herken je de signalen?
De Female Athlete Triad laat zich zelden van de ene op de andere dag zien. Vaak is het een subtiel proces. Signalen kunnen zijn:
- Een menstruatie die al maanden (of zelfs jaren) uitblijft
- Onverklaarbaar gewichtsverlies of obsessief gedrag rondom voeding en uiterlijk
- Herhaalde stressfracturen of botbreuken zonder duidelijke oorzaak
- Vermoeidheid, stemmingswisselingen of prestatieverlies ondanks intensieve training
Ook een daling in vetpercentage onder de 12 procent is een serieuze risicofactor bij tieners. Zelfs als het BMI ‘normaal’ lijkt, kan de verhouding tussen spier- en vetmassa al te scheef zijn voor een gezonde hormoonhuishouding.
Wat is de behandeling van de Female Athlete Triad?
De behandeling van de Female Athlete Triad begint bij het herkennen van het probleem. Het doel is om de energiebalans te herstellen – voldoende voeding, aangepast trainingsschema en een gezond lichaamsgewicht. Supplementen met calcium en vitamine D kunnen helpen om de botgezondheid te verbeteren, maar wel alleen als het onderliggende tekort wordt aangepakt.
De hulp van een team van experts is cruciaal: denk aan een sportarts, diëtist, psycholoog, fysiotherapeut en indien nodig een gynaecoloog. De aanpak moet afgestemd zijn op de specifieke situatie van de atlete – fysiek, maar ook mentaal en emotioneel. Ook coaches en ouders spelen een belangrijke rol. Door signalen te herkennen en open het gesprek aan te gaan, kan een hoop leed worden voorkomen.
Wat kun je als moeder doen?
Als moeder wil je natuurlijk het beste voor je dochter – zeker als ze actief is in sport. Het probleem is dat het lastig te zien is wanneer 'gezond fanatisme' omslaat in iets ongezonds. Een verlies aan menstruatie wordt zelden spontaan gedeeld en ook eetgewoonten kunnen in het geheim veranderen. Let daarom op subtiele signalen zoals plotseling gewichtsverlies, verminderde eetlust, het vermijden van zuivel of andere voedselgroepen, obsessief tellen van calorieën, vermoeidheid, stemmingswisselingen of blessures die niet bij haar trainingsniveau passen. Een gesprek beginnen vanuit zorg en nieuwsgierigheid – zonder oordeel – kan veel verschil maken. En als je twijfelt: aarzel niet om een arts of sportdiëtist in te schakelen. Vroeg ingrijpen voorkomt ernstige gezondheidsproblemen later.
Luisteren naar je lichaam
Sport draait om kracht, discipline en doorzettingsvermogen. Maar wie leert luisteren naar de signalen van haar lichaam, toont misschien wel de grootste vorm van kracht. Gezonde prestaties zijn duurzaam – en gaan niet ten koste van het lichaam.
Helaas is de Female Athlete Triad geen zeldzaamheid meer. Het is een serieus gezondheidsprobleem dat vraagt om aandacht, kennis en actie. Want achter elk gespierd lichaam schuilt ook een systeem dat gevoed, ondersteund en beschermd moet worden.