Vaginisme uitgelegd: als je lichaam 'nee' zegt zonder dat jij dat wilt

Stel je voor: je wilt een tampon inbrengen, maar het voelt alsof je tegen een muur duwt die niet meegeeft. Elke poging eindigt in een brandend, stekend gevoel. Waarom werkt je lichaam niet mee? Vaginisme is een aandoening die onzichtbaar is, maar een enorme invloed kan hebben. Het is niet simpelweg ‘even ontspannen’ of ‘een kwestie van wennen’—er gebeurt fysiek iets in je lichaam. Bovendien gaan er vaak gevoelens van schaamte, onzekerheid en onbegrip mee gepaard.

Daar weet Marieke (33) alles van. Ze was veertien toen ze voor het eerst ongesteld werd. Ze wilde een tampon gebruiken, maar hoe vaak ze het ook probeerde, het lukte niet. 'Het deed echt helse pijn,' vertelt ze. Haar moeder, die verpleegkundige is, probeerde haar gerust te stellen en gaf tips, maar niets hielp. Marieke schaamde zich enorm en dacht dat er iets mis was met haar lichaam. Pas in haar eerste jaar op de universiteit ontdekte ze wat er werkelijk aan de hand was. Tijdens een les over seksualiteit hoorde ze voor het eerst over vaginisme. 'Ik dacht meteen: dat heb ik.'

Niets mis met je vagina

De bekkenbodemaandoening vaginisme werd voor het eerst beschreven in 1861 door de Amerikaanse, destijds controversiële, gynaecoloog James Marion Sims. Hoewel er inmiddels ruim anderhalve eeuw verstreken is, is er nog steeds veel onduidelijkheid over hoeveel vrouwen ermee te maken hebben. Vaginisme blijft een onderwerp vol taboes en stigma’s.

Volgens Elise van Alderen, arts, seksuoloog en auteur van het boek Wellust, begint dat al bij de naam van de aandoening. 'De term vaginisme is eigenlijk onjuist gekozen. Er is namelijk niets mis met de vagina zelf. De vagina spant zich niet aan—de vagina heeft geen spieren die je bewust kunt aanspannen. Het zijn de bekkenbodemspieren die zich onbewust samentrekken, waardoor het moeilijk of soms zelfs onmogelijk is om iets in te brengen. Logisch, want de vagina ligt tussen die spieren in.'

Een betere benaming zou dan ook zijn: ‘een verhoogde spanning in de bekkenbodemspieren’. Dat is natuurlijk een hele mond vol, en omdat er geen kortere, duidelijke term beschikbaar is, gebruiken we in dit artikel toch de term ‘vaginisme’.

Door die verhoogde spanning kan het lastig zijn om een tampon, penis of medisch hulpmiddel in te brengen. Vaak ontdekken vrouwen rond de tijd dat ze ongesteld worden dat er iets aan de hand is, bijvoorbeeld omdat het inbrengen van een tampon maar niet lukt. Van Alderen ziet veel jonge vrouwen die dan voor het eerst met vaginisme te maken krijgen.

Naast het niet kunnen inbrengen van tampons of het hebben van pijn bij penetratie, kunnen er ook andere klachten optreden, zoals rug-, lies- of buikpijn, aambeien of wondjes rondom de vulva. Ook vaak of juist weinig moeten plassen kan een aanwijzing zijn.

What’s in a name

Van Alderen legt uit dat veel jonge vrouwen een laag lichaamsbewustzijn hebben en daardoor vaak pas laat ontdekken dat ze vaginisme hebben. 'Als je je eigen lichaam nooit hebt verkend—bijvoorbeeld nog nooit in je vagina hebt gevoeld of je hand op je vulva hebt gelegd—dan is het moeilijker om signalen te herkennen.'

Seksuoloog Van Alderen voegt toe dat bepaalde sporten, zoals turnen of paardrijden, een oorzaak kunnen zijn van verhoogde spierspanning in het bekkengebied. Ook psychologische factoren kunnen een rol spelen. Bekkenfysiotherapeut Nicole van Bergen zegt: 'Denk aan seksuele trauma’s, een strenge opvoeding met een taboe op seksualiteit, of religieuze overtuigingen. Maar er kunnen ook lichamelijke oorzaken zijn, zoals littekens, chronische pijn, endometriose, hormonale schommelingen of een vaginale infectie.'

Hoe voelt vaginisme?

Volgens Van Bergen heeft het ook te maken met hoe vrouwen naar hun eigen lichaam kijken. "We zijn cultureel geconditioneerd om ons te schamen voor ons schaamgebied. Het woord alleen al: ‘schaamlippen’. Daarom noem ik ze liever ‘vulvalippen’. Als je je schaamt voor dat deel van je lichaam, kun je er onzeker over worden. Die onzekerheid zorgt op haar beurt weer voor extra spanning. En dan is het niet gek dat sommige meiden geen tampon durven of kunnen inbrengen."

Dat betekent niet dat onzekerheid de enige oorzaak is van te gespannen bekkenbodemspieren. Vaginisme ontstaat door een onbewuste reflex: een plotselinge samentrekking van de bekkenbodemspieren, vergelijkbaar met hoe je oog automatisch dichtknijpt als er iets invliegt.

"Het is een beschermingsmechanisme tegen verwachte pijn," legt Van Bergen uit. 'Als je dat signaal negeert en toch probeert om bijvoorbeeld een tampon of penis in te brengen, kan dat heel pijnlijk zijn omdat je spieren zich volledig aangespannen houden.'

Doorlezen? Het hele artikel vind je in ons nieuwste Women's Health nummer. Bestel hem hier of koop 'm in de winkel.

Volg je Women's Health al op Facebook en Instagram?