Hoe ADHD je menstruatie kan verergeren (en zó ga je ermee om)

ADHD is meer dan alleen hyperactiviteit en snel afgeleid raken. Het beïnvloedt je mentale welzijn, je zelfbeeld, je gezondheid en zo ook je menstruatie. Hoe zit dat precies?

Door de jaren heen leren we steeds meer over onze cyclus, bijvoorbeeld over de invloed van voeding en beweging, en hoe we dit per fase op de juiste manier inzetten. Ook kijken we vaker naar invloed van onze mentale gezondheid, waaronder dus ook dat van ADHD (attention deficit hyperactivity disorder). Het aantal (late) diagnoses onder vrouwen neemt flink toe - de afgelopen twintig jaar zagen we zes keer zoveel diagnoses, mede omdat kennis en begrip toeneemt. 

Al bevinden vele onderzoeken zich nog in de beginfase, eye opening resultaten laten zien dat de cyclus van hormonen intenser kan voelen voor mensen die neurodivergent (een brein dat anders werkt dan het dominante neurotypische brein) zijn. ‘Het onderzoek naar de genderverschillen bij ADHD is pas recentelijk begonnen, waarbij de meeste historische gegevens gebaseerd zijn op studies bij jongens en mannen,’ legt dr. Janina Maschke, cognitief psycholoog en oprichter van ADHD Empowerment Coaching, uit aan Women’s Health Australia. ‘Pas in het afgelopen decennium is onderzoek gestart naar de hormonale invloed op ADHD-symptomen, de toegenomen diagnose van ADHD bij vrouwen tijdens de adolescentie of volwassenheid en comorbiditeiten zoals PMDD (premenstruele dysfore stoornis) of stemmingsstoornissen.’

De invloed van je menstruatiecyclus op ADHD

In een wetenschappelijk artikel over seksuele en reproductieve gezondheidszorg dat vorig jaar werd gepubliceerd, ontdekten onderzoekers dat ADHD-symptomen ernstiger werden tijdens de mid-luteale fase en de menstruatiefase van de cyclus. Dat omvat zo’n twee weken (!!) van je maandcyclus. 'Deze veranderingen werden als ernstig ervaren en hadden vaak een diepgaande impact op hun ervaringen en levenskwaliteit, hun persoonlijke relaties, hun doelen en carrière, evenals hun algemene geestelijke gezondheid en welzijn,' aldus de onderzoekers.

De specifieke symptomen die in deze fase verergerden, waren:

• executieve disfunctie: (met name een oorzaak voor problemen met het uitvoeren van taakwisseling en taakinitiatie, maar ook met plannen, initiatief nemen en overzicht bewaren) 
• emotionele disregulatie (wat vooral zorgt voor prikkelbaarheid, verdriet, angst, agitatie, gevoeligheid en hopeloosheid)
• aandachtsdisregulatie (met name wat betreft concentratie, organisatie, gefocust blijven en vergeetachtigheid)

Hoe komt dit?

Men denkt dat de pieken en dalen van oestrogeen en progesteron de oorzaak zijn. 'Tijdens de folliculaire fase (de eerste twee weken van de cyclus) stijgt oestrogeen en daalt dan vlak voor de menstruatie,' zegt dr. Maschke. Oestrogeen stimuleert de aanmaak van dopamine - dat is het hormoon dat op beloning is gebaseerd. Dit betekent dat mensen in de eerste helft van hun menstruatiecyclus mogelijk gemakkelijker gemotiveerd zijn. Tijdens de tweede helft vallen ze in een motivatieloze put. Als je oestrogeen daalt, daalt ook je dopaminegehalte. Men denkt dat mensen met ADHD een ontregeld dopaminegehalte hebben, waardoor hormonale schommelingen in het dopaminestimulerende oestrogeen als intenser worden ervaren.

Progesteron, dat vlak voor je menstruatie stijgt, wordt tevens in verband gebracht met verstoringen in GABA (gamma-aminoboterszuur), een neurotransmitter die kalmerend werkt en processen als slaap, stemming, pijn en emoties reguleert. Door de schommelingen voel je je angstiger en depressiever, heb je minder energie en krijg je moeite met motivatie en concentratie - tevens veelvoorkomende symptomen bij ADHD. 

ADHD en PMDD: wat is de link?

PMDD (premenstruele dysfore stoornis) is een extreme vorm van PMS (premenstrueel syndroom), en is te herkennen aan symptomen als hopeloosheid, depressie, extreme stemmingswisselingen, huilbuien, angst (soms met paniekaanvallen), concentratieproblemen en suïcidale gedachten, en speelt op in de luteale fase of in de week voor de menstruatie. Meestal verdwijnen de klachten op de eerste dag van de menstruatie. 

Opvallend: PMDD komt veel vaker voor bij mensen met ADHD: tot wel 45 procent (!!!), vergeleken met ongeveer 1,6 procent van de algemene bevolking. Niet gek dus dat voor vele vrouwen met ADHD die voor het eerst van PMDD horen een flink kwartje valt. 

Meer fysieke pijn

PMDD-symptomen kunnen ook fysiek zijn, zoals een opgeblazen gevoel en pijn, en ADHD wordt ook in verband gebracht met dysmenorroe (pijnlijke menstruatie). Sterker nog, 95 procent van de mensen met ADHD die werden bestudeerd in een artikel in Journal of Health Psychology had ook last van dysmenorroe - en hoe intenser de ADHD-symptomen, hoe erger de menstruatiepijn.

Waarom dat zo is, weten we nog niet volledig. Wellicht heeft het (volgens onderzoek) te maken met de dopamine-dysregulatie - verlaagde dopamineniveaus worden geassocieerd met een verhoogde pijngevoeligheid en ADHD. Een andere mogelijkheid is dat het verband te maken heeft met hoe afleidend pijn is: een onderzoek uit 2014 in Pain Journal toonde aan dat neurotypische mensen die een taak uitvoeren, slechtere aandachtsscores hadden wanneer ze ook een pijnlijke menstruatie hadden in vergelijking met andere momenten in hun cyclus.

Is er een oplossing?

ADHD veroorzaakt niet direct pijnlijke menstruaties, maar er zijn een paar factoren die menstruatiepijn kunnen verergeren. ADHD'ers ervaren vaak meer stress en wisselende stemmingen, en stress kan pijn versterken. ‘ADHD kan ook leiden tot inconsistente routines, wat kan leiden tot slecht slapen en eten, wat PMS en krampen weer kan verergeren,’ zegt dr. Maschke.

Gelukkig zijn er een aantal dingen die je kunt doen om jezelf te ondersteunen:

1. Houd je cyclus bij
'Dit kan helpen om veranderingen in symptomen te voorspellen,' zegt dr. Maschke, wat betekent dat je je dagen en weken daarop kunt plannen. Herinneringen, agenda's en timers kunnen je in de luteale fase, wanneer ADHD-symptomen intenser kunnen zijn, ondersteunen (mits je die vergeet te controleren). 

2. Wees minder streng voor jezelf
Zorg ervoor dat je tijdens je luteale fase en je menstruatie prioriteit geeft aan rust, en je verwachtingen verlaagt tijdens dagen met weinig energie. Accepteren is soms het allermoeilijkst, maar ADHD is geen kwestie van niet willen, maar niet kúnnen. 

3. Zet je medicatie slim in
'Onder begeleiding van een arts kun je ook de timing en dosering van je ADHD-medicatie (als je die gebruikt) aanpassen tijdens bepaalde cyclusfasen,' voegt dr. Maschke eraan toe. Veel vrouwen geven namelijk aan dat hun medicatie tijdens hun menstruatie vaak geen tot weinig effect heeft, zo meldt TOPGGz. 

4. Overweeg hulp
Dr. Maschke raadt aan om met je (huis)arts te praten over hormoontherapie voor PMDD, of medicatie voor stemmingsstoornissen.

5. De juiste voeding
Aanbevolen voedingsmiddelen door dr. Maschke zijn eiwitten (voor dopamine-ondersteuning), omega-3-vetzuren (voor gezonde hersenen) en magnesium en B6 (bewezen verlichtend voor PMS/PMDD). 

6. Blijf delen, lezen en leren
Terwijl we wachten op meer onderzoek en medische ondersteuning, is het belangrijk dat je je ei kwijt kunt - bijvoorbeeld bij een goede vriendin, je familie, lotgenoten of een psycholoog of coach. Lees je in over ADHD, PMDD en/of de invloed van je cyclus, en blijf vooral ook vragen stellen. Helaas loopt onderzoek rondom de gezondheid van vrouwen nogal achter, maar door erover te blijven praten zullen thema’s zoals deze hoger op de agenda komen te staan. 

Volg je Women's Health al op Facebook en Instagram?

Dit artikel is een syndication van Women’s Health AU.