Rode wangen en een hoge hartslag: dit is waar schaamte vandaan komt
Getty Images
Ken je dat gevoel? Je maakt een onhandige opmerking, struikelt in een openbare ruimte of zwaait enthousiast naar iemand die jou helemaal niet herkent. Je voelt je gezicht rood worden, wil het liefst door de grond zakken en deze situatie compleet uit je geheugen wissen.
Al vallen deze voorbeelden misschien nog enigszins mee en is de beschrijving een tikkeltje overdreven (een vleugje drama moet kunnen, toch?), schaamte is in ieder geval voor veel van ons behoorlijk herkenbaar. Het hoort nou eenmaal een beetje bij het leven. Maar waar komt schaamte eigenlijk vandaan? Wat zit er achter deze emotie en heb je er zelf invloed op? Psychotherapeut Sanne Winchester legt uit wat schaamte is, welke oorzaken je kunt aanwijzen en hoe je ermee om kunt gaan.
Wat is schaamte?
In principe kan bijna iedereen zich wel een voorstelling maken bij de term ‘schaamte’. Toch is dit begrip volgens Winchester minder makkelijk af te bakenen dan het lijkt. ‘Schaamte is een complexe emotie, waar verschillende onderzoeken elkaar soms nog over tegenspreken en waar het laatste woord nog niet over geschreven is’, legt ze uit. ‘Over het algemeen wordt schaamte gezien als een emotie die om een negatieve evaluatie van jezelf draait. Dit kan te maken hebben met een bepaalde gebeurtenis, een beoordeling van anderen of een angst om door anderen beoordeeld te worden. Tenslotte kan ook het verleden een rol spelen, of is er überhaupt geen duidelijke reden aan te wijzen.’ Een gedachte die volgens haar bij schaamte hoort is bijvoorbeeld: ‘Hoor ik nog wel bij de groep, ook als ik iets verkeerds doe?’
‘Schuld en schaamte worden regelmatig met elkaar verward’, vervolgt Winchester. ‘Het lijkt erop dat een schuldgevoel voortkomt uit een actie, terwijl dit bij schaamte niet zo hoeft te zijn. Wanneer je je schuldig voelt, heb je het idee dat je daadwerkelijk iets fout hebt gedaan. Dit is bij schaamte niet het geval.’
Waar komt schaamte vandaan?
Waar komt schaamte dan precies vandaan? Psychology Today noemt een aantal mogelijke oorzaken, waaronder toxische ouders, verlating of afwijzing en traumatische ervaringen. ‘Schaamte is een intern proces dat door allerlei factoren aangewakkerd kan worden. Dat kan je opvoeding zijn, bijvoorbeeld wanneer je ouders je vertellen dat ‘iets niet hoort’. Ook kan het door maatschappelijke druk komen, daarvan is vliegschaamte een goed voorbeeld. Bovendien spelen ook je sociale omgeving en je persoonlijkheid een rol. De één voelt zich sneller verantwoordelijk en heeft eerder het gevoel iets fout te doen of door anderen beoordeeld te worden dan de ander.’
Waarom je schaamte voelt, is dus best persoonlijk en niet altijd duidelijk te definiëren. Waar de één meer struggelt met schaamte rondom het behalen van prestaties, gaat het bij de ander juist om het zelfbeeld. Winchester geeft aan, al zijn er (nog) geen concrete typen aan te wijzen, dat je verschillende soorten schaamte in een paar categorieën kunt onderverdelen. ‘Bij interne schaamte gaat het vooral om zelfkritiek, bij externe schaamte wordt je door anderen beoordeeld en bekritiseerd. Externe schaamte wordt dus aangewakkerd door factoren van buitenaf.’ Daarnaast kun je volgens haar nog onderscheid maken tussen kortdurende en langdurige schaamte die echt in je persoonlijkheid verweven zit. De één schaamt zich alleen op bepaalde momenten, de ander voelt dit juist regelmatig. Tenslotte kan schaamte ook te maken hebben met specifieke thema’s, zoals vliegangst.
Praten over schaamte
Schaamte is volgens Winchester een heel normale emotie, dus voor schaamte hoef je je zeker niet te schamen. Wel kan het zijn dat het je in de weg zit. Haar advies: praat erover. ‘Bespreek het met familie, vrienden, je partner of een therapeut. Liefde en bevestiging van anderen kunnen zo’n schaamtepatroon doorbreken.’
Kortom: schaamte is menselijk. ‘Het zit vaak diepgeworteld, gebeurt voor sommigen vooral intern en blijft bij hen daardoor onzichtbaar’, sluit Winchester af. ‘Dat maakt de drempel om erover te praten groter.’ Toch is een gesprek, ook al is het lastig, de juiste weg. ‘Het kan juist helpen om van anderen te horen dat ook zij schaamte ervaren. Mijn laatste advies: merk je dat je vastzit en er niet goed uitkomt, dan is therapie nog een optie.’