Geraadpleegde expert: 
We hebben er allemaal wel eens last van: een nacht waarbij we uren naar het plafond liggen te staren. En al onze zorgen, die passeren maar al te graag één voor één de revue. Een beetje piekeren hoort bij het leven, maar het is niet de bedoeling dat deze gedachten de boventoon gaan voeren. Gebeurt dat wel, dan wordt het tijd om het roer om te gooien. De eerste stap: begrijp het probleem. Wij helpen je op weg door de belangrijkste feiten over piekeren op een rij te zetten.
Wat is piekeren?
Bij piekeren zijn er terugkerende gedachtes die stress veroorzaken. Psycholoog Denise Habets: ‘Sommige mensen piekeren over het verleden, over dingen die ze gedaan of gezegd hebben. Andere piekeren weer over dingen die juist in de toekomst liggen.’
‘Soms is piekeren functioneel', vervolgt Habets. 'Stel je hebt een tentamen, waarbij je piekert over het feit dat je misschien gaat zakken. De stress zorgt er misschien voor dat je een tandje bijzet. Het probleem is alleen dat té veel stress zorgt voor dysfunctioneel piekeren. Dan blijven dezelfde gedachtes herhaaldelijk terugkomen, terwijl dat niet tot een oplossing leidt.’
Wat zijn de symptomen van piekeren?
Bij een piekerstoornis staan dus de terugkerende negatieve, stressvolle en angstige gedachtes centraal, maar vaak blijft het daar niet bij. ‘Mensen gaan dingen vermijden en uitstellen. Lichamelijk ervaren ze onrust en zenuwen. De bloeddruk kan stijgen, net als de spierspanning. En soms krijgen mensen er zelfs buikpijn van. Dan gaan ze naar de diëtist voor maagklachten, maar dan blijkt het probleem toch in het denken te zitten. Piekeren gaat vaak ook gepaard met vermoeidheid, slaapklachten en concentratieproblemen.’
Wat is dwangmatig piekeren?
Soms kan het piekeren heel dwangmatig aanvoelen, maar dan hoeft er nog geen sprake te zijn van een dwangstoornis. ‘Ook bij dwang zijn er gedachtes die je niet los kan laten,’ vertelt Habets. ‘Bij dwang zijn er alleen vaak bizarre angsten. Zo kan je de angst hebben dat je jezelf of anderen besmet als je iets niet doet.’ Bij piekergedachtes zijn de angsten meer gegrond in de realiteit. Het probleem zit hem dan vooral in de dysfunctionele reactie.
Waardoor ontstaat piekeren?
‘Vaak begint het met een situatie die voor stress zorgt, zoals een groot project op werk, geldzorgen of een ruzie met je partner,’ legt Habets uit. ‘Je gaat dan overdenken, overschat het probleem en onderschat vaak jezelf. In die gedachtestroom kan je het idee hebben dat je de controle over een situatie bent verloren. Controleverlies geeft angst.’
‘Ook je persoonlijkheid bepaalt hoe gevoelig je bent voor piekeren,’ vertelt Habets. ‘Sommige mensen zijn denkers, andere zijn doeners. Denkers raken sneller verstrikt in hun gedachtes, doeners dagen hun gedachtes makkelijker uit. Ook het voorbeeld van je ouders speelt een rol. Als je ouder een piekeraar is dan kan je dat overnemen.’ Als het piekeren gepaard gaat met sombere gedachtes, dan kan er sprake zijn van een onderliggende depressie.
Piekeren vrouwen meer dan mannen?
Naast je persoonlijkheid kan geslacht ook een rol spelen. Uit onderzoek van het National Center for PTSD uit Boston en het Yale University Child Study Center is namelijk gebleken dat vrouwen meer piekeren dan mannen. Bart Verkuil, Universitair Hoofddocent bij de sectie Klinische Psychologie van de Universiteit Leiden, licht dit verder toe: 'Vrouwen zijn over het algemeen iets emotioneler en gevoeliger dan mannen. Dit kan komen door opvoeding, waar er bij vrouwen - volgens traditionele rolpatronen - meer nadruk wordt gelegd op zorgzaamheid, terwijl jongens stoer moeten zijn en hard moeten werken. Daarnaast worden jongens mogelijk vaker aangemoedigd om confrontaties aan te gaan met hun angsten dan meisjes. Hierdoor krijgen jongens vaker de kans om te leren dat hun angstige gedachten niet kloppen. Door kinderen - en met name dus meisjes - overdreven te beschermen, leren ze niet om de regie te nemen in hun eigen leven.’
Wat te doen tegen overmatig piekeren?
‘Piekeren draait om machteloosheid, angst en controleverlies,’ vertelt Habets. ‘Probeer dat stukje controle daarom weer terug te pakken.’ Habets geeft zes praktische tips om te stoppen met piekeren. Daarnaast kun je ook zelf aan de slag gaan met ademhalingstechnieken. Kijk wat werkt voor jou.
Volg je Women's Health al op Facebook, Instagram en TikTok?
Denise Habets is vooral gespecialiseerd in in chronische pijn en traumaverwerking, maar ook behandelt ze klachten zoals somberheid, burn-out, gestagneerde rouw, negatief zelfbeeld, angsten en paniekaanvallen. Ze maakt gebruik van een combinatie van evidence based technieken zoals Cognitieve gedragstherapie (CGT), Eye movement desensitization and reprocessing (EMDR), Acceptance and commitment therapie (ACT), motiverende gespreksvoering en oplossingsgerichte therapie.
Bart Verkuil is werkzaam als Universitair Hoofddocent bij de sectie Klinische Psychologie, Universiteit Leiden. Hij is geïnteresseerd in de relatie tussen psychopathologie en fysiologie, onder andere in hoe onze zenuwen een rol spelen bij het in stand houden van chronisch piekeren. Daarnaast is hij werkzaam als GZ-psycholoog i.o. specialist.
